نویسنده: دکتر سوده جباری – متخصص دندانپزشکی ترمیمی

کاربرد بیس و لاینر و یا همان کف بندی مناسب ترمیم ها بستگی به عوامل متعددی مانند وسعت و عمق پوسیدگی؛ وضعیت پالپی با توجه به علائم کلینیکی و نوع ماده ترمیمی انتخاب شده دارد. طبقه بندی کامل و جامعی در مورد لاینرها و بیس های حفرات در کتب مرجع وجود دارد که به علت تفصیل موضوع فعلا از پرداختن به آن صرف نظر کرده و تنها مواردپرکاربرد به طور خلاصه بازگو خواهند شد.

به طور خلاصه می توان گفت که لاینرها صخامت کمی دارند و بیشتر برای اهداف دارویی (اثرات دارویی روی پالپ) و حفاظت شیمیایی حفره (سیل یا مسدود کردن توبولها عاجی اکسپوز) به کار می روند، در مقابل بیس ها ضخامت بیشتری دارند و هددف از کاربرد آنها بیشتر حفاظت حرارتی و مکانیکی در کنار حفاظت شیمیایی از پالپ است و گاهی برای بلوک اوت اندرکاتها در ترمیم استفاده می شوند.

دایکال (کلسیم هایدروکساید) سلف کیور:
یکی از آشناترین و پرکاربرد ترین لاینرها دایکال است. باید توجه کنیم که دایکال (Dycal) در حقیقت یک نام تجاری و یک برند است درحالی که نام درست و علمی این ماده کلسیم هایدروکساید می باشد. معمولا کلسیم هایدروکساید که به عنوان لاینر حفرات استفاده می شود به صورت دو خمیر بیس و کاتالیست بوده و بعد از مخلوط شدن به صورت سلف ست می شود.

کاربرد کلسیم هایدروکساید و ملاحظات آن به خواص این ماده باز می گردد. کلسیم هایدروکساید انحلال بالایی دارد و PH آن قلیایی (حدود ۱۱ ) است بنابراین وقتی در قسمتهای عمیق حفره قرار داده می شود، در مایع توبولهای عاجی حل شده و به سمت پالپ منتشر می شود، به علت خاصیت قلیایی خود خاصیت انتی باکتریال دارد و سبب تحریک اودونتوبلاست ها برای ساخت عاج ترمیمی در زیر پوسیدگی خواهد شد. ” یعنی هدف اصلی از کاربرد دایکال یا کلسیم هایدروکساید تحریک اودونتوژنز یا عاج سازی در قسمتهای عمیق حفره است هم در ترمیم های آمالگام و هم در ترمیم های کامپوزیت”. البته با توجه به حلالیت بالای این ماده و استحکام کم آن، نباید به میزان زیاد و با ضخامت بالا استفاده شود زیرا بعدا در زیر ترمیم به تدریج حل شده و سبب ایجاد gap و نهایتا عود پوسیدگی می شود. همچنین زیر فشارهای ناشی از کندانس کردن آمالگام خرد می شود.

در نتیجه برای کاربرد صحیح دایکال یا کلسیم هایدروکساید باید به نکات زیر توجه کنیم:
– تنها در عمیق ترین قسمت حفره استفاده شود یعنی نواحی که ضخامت عاجی باقیمانده کم بوده و به پالپ نزدیک شده ایم.
– میزان کاربرد آن بسیار کم و در حداقل ممکن باشد و ضخامت لایه آن بهتر است حدود ۵/۰ میلیمتر باشد.
– چون ستینگ تایم این ماده کم است و زود سخت می شود بسیاری در قرار دادن راحت آن مشکل دارند. برای حل این مشکل باید ماده به سرعت با استفاده از قلم دایکال مخلوط شده و فورا در محل مورد نظر در حفره قرار گیرد و بهتر است برای صرفه جویی در زمان خود دندانپزشک آن را مخلوط کرده و سپس بلافاصله به حفره منتفل نماید. برای خوابیدن این لاینر در محل موردنطر حتما باید حفره تمیز و خشک باشد. مقدار قرار دادن آن روی قلم دایکال یا نوک سوند بسیار کم باشد و در محل مورد نظر نوک سوند یا قلم دایکال با یک تاچ (تماس) ملایم مقدار کمی از آن را قرار دهد و از دستکاری بیشتر خودداری شود.
– در حفرات آمالگام روی کلسیم هایدروکساید یک بیس با استحکام بالا قرار داده شود تا هنگام کاندنس شدن آمالگام خرد نشود.
– در حفرات کامپوزیت چون از روشهای اچ و شستشو استفاده می کنیم، این ماده با اچ و شستشو حل شده و متخلخل می شود و استحکام و یکنواختی آن از دست می رود. بنابراین در حفرات کامپوزیت حتما روی دایکال یک لایه بیس به کار برده شود.

می توان چنین گفت که در کاربرد کبسیم هایدروکساید (دایکال) قرار دادن یک لایه بیس روی آن یک قانون است!

گلاس اینومر:
این ماده به علت خوص ویژه خود امروزه پرکاربردترین بیس در دندانپزشکی ترمیمی است. گلاس اینومرها اغلب به صورت پودر و مایع بسته بندی می شوند و توانایی باند شدن شیمیایی مستقیم با کلسیم هیدروکسی آپاتایت موجود در بافتهای دندانی را دارند. هرچند باند گلاس اینومر با عاج یک باند شیمیایی ضعیف در حدود ۵ مگاپاسکال است اما باند آن بادوام (durable) می باشد (پس باند ضعسف اما پایداری خواهیم داشت). به علت باند مستقیم این ماده به عاج، سبب سیل توبولهای عاجی در ناحیه خواهد شد. همچنین خاصیت آزادسازی فلوراید از این ماده به انتی باکتریال بودن آن و رمینرالیزاسیون بافت عاجی منجر می شود. گلاس اینومر به عنوان یک بیس استحکام و سفتی (stiffness) بالا و مناسبی دارد. با تمام این خصوصیات گلاس اینومر می تواند به عنوان بیس در ترمیم های آمالگام و کامپوزیت یا به تنهایی و یا روی لاینر کلسیم هایدروکساید (دایکال) به کار برده شود.
ضخامت مناسب قرار دهی آن می تواند ۱-۲ میلی متر و یا بیشتر باشد.

در حفرات آمالگام بیس گلاس اینومر سلف کیور بهتر است زیرا ضریب الاستیک گلاس اینومر سلف کیور بالاتر از انواع لایت کیور است و بهتر می تواند ترمیم آمالگام را ساپورت کند اما کاربرد گلاس اینومر لایت کیور در ترمیم های آمالگام منع مصرف ندارد. بعد از قرار دادن لایه ای از بیس گلاس اینومر سلف کیور در حفره باید ۱۵ دقیقه برای ست شدن ن صبر کنیم و در این مدت حفره ایزوله باشد.

در حفرات کامپوزیت به علت کاربرد اچ و شستشو، گلاس اینومر سلف کیور بهتر است استفاده نشود زیرا اچ سبب ایجاد تخلخل و تخریب ساختار این ماده می شود و خصوصیات آن را تضعیف می کند. گلاس اینومرهای نوری یا لایت کیور برای ترمیم های کامپوزیت مناسب تر هستند زیرا اولا با نور کیور می شوند و سریعا ست می شوند و ساختار آنها کمتر تحت تاثیر اچ تخریب می شود، ثانیا گلاس اینومر لایت کیور در ساختمان خود رزین دارد و بنابراین با بخش رزینی ساختمان کامپوزیت که روی آن قرار خواهد گرفت باند شیمیایی برقرار خواهد کرد (یعنی کوپلیمریزه می شود).

نکته: در حفرات عمیق امالگام یا کامپوزیت در عمیق ترین نقطه یک لایه نازک کمتر از ۱ میلیمتر کلسیم هایدروکساید قرار داده شده و سپس روی آن یک لایه بیس گلاس اینومر قرار می گیرد به گونه ای که تمام کلسیم هایدروکساید و کمی از اطراف آن را بپوشاند و کاور کند.
در حفرات با عمق متوسط آمالگام/کامپوزیت می توانیم فقط از گلاس اینومر به عنوان بیس استفاده نماییم.

نکته: در کاربرد گلاس اینومر در کف حفرات به اندازه کلسیم هایدروکساید محدودیت نداریم اما باید توجه کرد که بهتر است میزان گسترش این بیس بیش از حد نباشد زیرا در حفرات آمالگام باید حداقل سه قسمت مجزا از کف حفره با بیس پوشش داده نشود تا آمالگام مستقیما روی کف عاجی تکیه کند ( این مقدار حداقل ۳ نقطه مجزا مانند سه پایه به عنوان تکیه گاه آمالگام عمل می کنند و سبب انتقال استرس های اکلوزالی وارده به ترمیم به سمت عاج خواهند شد). همچنین در حفراتی که وسعت زیادی ندارند اما به علت عمق زیاد تصمیم به کاربرد لاینر و بیس داریم باید توجه کنیم که فضای کافی برای قرار گرفتن حجم مناسبی از ماده ترمیم باقی بماند تا ماده ترمیمی استحکام مناسبی داشته باشد. از طرفی در حفرات کامپوزیت اگر قسمتهایی از عاج برای باند شدن مستقیم کامپوزیت به عاج باقی بمانند باند بهتری در کل خواهیم داشت.

تهیه و تنظیم: دکتر سوده جباری
دندانپزشک و متخصص ترمیمی و زیبایی